Wat is de geschiedenis van carnaval?
Zoals je al kon lezen op de pagina wat is carnaval: carnavals-achtige feesten zijn van alle tijden. Germanen, Romeinen en Egyptenaren vierden dit feest al met als ingrediënten gekkigheid, spot, drank en eten.
Mogelijk is het feest afgeleid van Heidense festijnen, die al voor de verspreiding van het christendom plaatsvonden. Het vertoont bijvoorbeeld veel overlap met Romeinse feesten.
Toch is de oorsprong van carnaval niet helemaal duidelijk. Op deze pagina proberen we alles zo goed mogelijk uit te leggen 🙂
Wat vieren we met carnaval?
De belangrijkste vraag is: waarom vieren we carnaval? Met carnaval wordt het begin van het vasten gevierd. De katholieken koppelden carnaval aan de vastentijd van 40 dagen tot aan Pasen. Tussen Aswoensdag en Pasen zitten precies 40 dagen.
Omdat de datum van Pasen gekoppeld zit aan de eerste volle maan na 21 maart, varieert de datum van Aswoensdag- en dus die van carnaval – ieder jaar mee. Waarschijnlijk komt de naam van carnaval ook uit die tijd: ‘carne levare’ of ‘carna vale’, betekent afscheid van het vlees. Dat werd niet gegeten tijdens het vasten.
In alle Roomse steden en dorpen in Nederland vierden ze in de middeleeuwen vastelavond, tot de hervorming toesloeg. Hervormden probeerden de “Vastenavond” tegen te houden, maar gelukkig overwon het feest.
Het carnaval met de namen zoals we dat nu kennen, is nog jong en op veel plaatsen na de oorlog ontstaan. Wist je dat de oorspronkelijke carnavalsnaam van Breda bijvoorbeeld ‘Abdera’ is? En dat het pas in 1970 is vervangen door Kielegat?
Waar werd voor het eerst carnaval gevierd?
De eerste middeleeuwse vieringen van carnaval, vonden plaats in de steden van Italië. Met name het Venetiaanse Carnaval, het Carnavale, trok met haar optocht en gemaskerd bal ieder jaar veel toeschouwers. Vanuit Italië sloeg het feest over naar de buurlanden Spanje en Frankrijk, waarna het zich langzaamaan over de rest van Europa verspreidde.
Halfvasten
Ook halfvasten en halfvastenoptochten, zijn een belangrijk event rondom carnaval. Tijdens halfvasten wordt de vierde zondag in de christelijke vastentijd gevierd. De vastentijd is dan halfweg en drie weken later vindt het Paasfeest plaats. Je leest hier meer over halfvasten en carnaval.
Is carnaval een katholiek feest?
Is carnaval dan bij uitstek een katholiek feest? Nope. Carnaval is niet alleen een katholiek feest. Er zitten dus ook Heidense elementen in. Carnaval vindt, zoals je hierboven al kon lezen, eind februari, begin maart plaats, afhankelijk van Pasen.
De parodieën en persiflages tijdens carnaval hebben te maken met een oude Romeinse kalender, waarin februari de laatste maand van het jaar was. In de laatste maand van het jaar houden we oudejaarsconferences en drijven we de spot met wat er gebeurd is. En juist: daar komt dus ook het spot- en parodie-karakter van carnaval vandaan.
Ook carnavalsmuziek komt hiervandaan: vroeger maakte men kabaal met trommels om geesten te verjagen, al dansende op het ritme van de trommels. In de middeleeuwen maakten ze spotliedjes met gebeurtenissen uit de stad of het dorp. Ook maskers dragen is gerelateerd aan het wegjagen van boze geesten. Toch is niet helemaal duidelijk, waar de traditie van verkleden tijdens carnaval vandaan komt.
Er wordt namelijk ook gezegd dat het volgende waar is: bij de opkomst van het katholieke geloof verbood de kerk heidense feesten. Toch gingen mensen door met feestvieren. Dit deden zij verkleed om niet herkend te worden, want bij het feesten ging het erom dat iedereen gelijk aan elkaar was. De meester diende de slaaf en de slaaf de meester.
Wat zijn carnavals-tradities?
Carnaval is dus het feest van de omgekeerde wereld: het feest van een compleet andere maatschappij en samenleving, die daarna ook weer net zo makkelijk aan de kant geschoven wordt 😉
Bij deze “tijdelijke spot-heerschappij” en de gedachte van parodie en persiflage, hoort een prins, die de scepter zwaait, voor drie dagen de baas is en onzin uitkraamt. Bewoners worden op de hak genomen en wat er mis is gegaan wordt uitvergroot: het bestuur in het dorp wordt letterlijk vervangen door een zotten-bestuur. Daar komt ook de term Foekepot vandaan.
Prins Carnaval en andere heersers
Er is een soort carnavals-protocol waar ieder dorp/stad zich aan houdt. In principe wordt er elk jaar een nieuwe prins gekozen (iedere stad/dorp heeft daar zijn eigen selectie-manieren voor), maar in meerdere steden blijft een prins langer aan: in Oeteldonk bijvoorbeeld oneindig. Meestal gaat het om een Prins Carnaval met in ieder geval een Raad van Elf. Maar in veel plaatsen is dat gevolg uitgebreider.
Dan horen er bijvoorbeeld ook een nar, een adjudant of dansmariekes bij. Tijdens carnaval in Brabant kennen ze in Krabbegat (Bergen op Zoom) bijvoorbeeld een Gròòtste Boer en Steketee en in Oosterhout (Kaaiendonk) is er een Veldwachter.
Zo heeft elke stad of dorp zijn eigen carnavalstradities. Onder het protocol vallen daarnaast alle lokale tradities van het carnavalsfeest: van de sleuteloverdracht tot aan de popverbranding. Per plaats bewaken overkoepelende carnavalsstichtingen de naleving van het carnavalsprotocol.
Bourgondisch en Rijnlands carnaval: de verschillen
In het kader van de geschiedenis is het ook belangrijk de verschillen tussen het Rijnlands en het Bourgondisch carnaval aan te stippen. Dat zijn namelijk de twee soorten carnaval die we hier vieren. Check it out:
Rijnlands carnaval
Het Rijnlands carnaval komt uit Keulen en gaat terug naar de Frans-Duitse oorlog. Daar drijft de bevolking de spot met de Pruisische overheerser. Eén man krijgt de taak als keizer door de stad te trekken en de echte baas voor gek te zetten: prins carnaval. Het Rijnlands carnaval wordt gevierd in Oost-Brabant en Limburg.
In Nederland staat het Rijnlands Carnaval vooral bekend om de vele carnavalsverenigingen. Deze verenigingen hebben een lange traditie en hebben vaak een eigen Prins en Raad van elf. Ze hebben hun eigen praalwagen voor de optocht en organiseren ook hun eigen feesten. Het Rijnlands carnaval kenmerkt zich ook door de kleuren rood, geel en groen zoals die centraal staan tijdens carnaval in Limburg. De traditie van de carnavalsoptochten is ook overgewaaid uit Keulen. Daar werd in 1823 een carnavalsstoet gehouden, om de nieuwe baas voor gek te zetten. Keulen hoorde, nadat het eerst in Frans bezit was geweest, vanaf 1815 bij Pruisen. Keulen was een belangrijke plaats in die tijd en kreeg zodoende bezoek van de keizer van het Duitse rijk.
Een groep Keulse schrijvers, onder wie Goethe, kwam op het idee een optocht te houden gebaseerd op figuren uit een boekje over het Romeinse carnaval. Daarmee wilden zij de keizer te kakken zetten. Het hoogtepunt van de optocht was de wagen van ‘Held Karneval’, de voorloper van Prins Carnaval. Nu nog sluit de Prinsenwagen traditiegetrouw veel optochten af. Vaak wordt er vanuit die wagen snoep naar het publiek langs de kant gestrooid.
In het Rijnlands Carnaval is het kostuum en schmink erg belangrijk en daar besteed men dan ook veel geld en tijd aan. Tussen d’n elfde van d’n elfde en carnaval worden er verschillende carnavalsfeesten georganiseerd. De kreet ‘Alaaf’ stamt af van de Keulse carnavalstraditie. Het is een vreugdekreet of begroeting tijdens carnaval. Daarbij hoort de beweging van het aantikken van je linkerslaap met de vingertoppen van je rechterhand. Vanuit de historie werd de kreet gebruikt bij het uitbrengen van een dronk.
Bourgondisch carnaval
Het bourgondische carnaval staat voor het omdraaien van sociale verhoudingen. Het wordt gevierd in Noord Brabant (Den Bosch, Eindhoven, Tilburg), Gelderland en Zeeuws-Vlaanderen. Prins carnaval wordt de baas van de stad en de stad wordt een dorp.
Het Bourgondische Carnaval had de insteek van een eetfestijn waarbij men verkleed ging en elkaar belachelijk maakte. Doordat er lange tijd een grote armoede heerste in Brabant, zijn de kostuums bij het Bourgondische Carnaval eenvoudiger dan bijvoorbeeld in Limburg, waar je dus veel prachtige kostuums en geschminkte mensen vindt.
Er zijn ook veel overeenkomsten tussen het Rijnlands carnaval en het Bourgondisch carnaval. Zo vieren ze allemaal d’n elfde van d’n elfde op 11 november. Ook is er bij beide soorten carnaval een sleuteloverdracht.
Daarnaast zie je overal caranvalsoptochten, een prins en gevolg en dweilorkesten en wordt er in het dialect de spot gedreven tijdens zittingsavonden/pronkzittingen, carnavalsbals, etc. Overal zie je andere namen voor deze gelegenheden.
Carnavalsfeestje bezoeken?
We kunnen ons voorstellen dat je na het lezen van deze pagina wel zin hebt in een feestje. Bekijk in onze carnavals-agenda waar je kunt ervaren hoe carnaval er nu aan toegaat. Alaaf!