Krabbegat: carnaval vieren in Bergen op Zoom
Krabbegat is de naam van Bergen op Zoom tijdens de “Bergse vastenavend”. Jep, vastenavend en géén carnaval. Be prepared, want in Krabbegat zul je als “outsider” een hoop termen en tradities tegenkomen waarvan je nog nooit gehoord hebt.
Niet alleen omdat het Bergs dialect een grote rol speelt, ook omdat Krabbegat súpertraditioneel carnaval viert. Deze stijl komt voort uit het Bourgondische carnaval (lees hier meer over op de pagina over de geschiedenis van carnaval).
Het Bergs carnaval is wat dat betreft een typisch straatcarnaval, dat zich afspeelt in straten en op pleintjes in de mooie oude binnenstad. De naam ‘het Krabbegat’ komt overigens van de ‘Meekrap’, waar ze vroeger turfstokken van maakte. Het symbool van het Krabbegat is echter niet de plant, maar het dier, de kraB met een B 😉 Een inwoner van Krabbegat wordt een Krab genoemd.
In Bergen op Zoom kent men geen Alaaf maar een Vastenavondgroet (oew dumke aan oew nuske). Je groet elkaar door de linkerduim aan de neus te zetten en de rest van de vingers uit te spreiden. In plaats van Alaaf zeg je “Agge mar leut et”, wat betekent: zolang je maar plezier hebt! 😊
Géén polonaise en populaire carnavalshits
Wil je hossen? Don’t go to Krabbegat! Anders dan in de meeste Brabantse carnavalssteden, worden er tijdens de Bergse Vastenavend over het algemeen géén liedjes van buiten Krabbegat gespeeld en gedraaid. In plaats daarvan komt de Stichting Vastenavend al sinds 1946 met een liedje dat inspeelt op het motto van dat jaar.
In tegenstelling tot de meeste andere carnavalsverenigingen kent de Stichting Vastenavend geen Raad van Elf. In plaats is daarvan is er een Grote Raad, waar alle leden van de stichting zeggenschap over hebben. De “Commissie Protokol” verricht het creatieve denkwerk.
De muziek voor het jaarlijkse liedje wordt door mannen ingezongen in een Bergs dialect en uitgevoerd door dweilorkesten. Bergen op Zoom telt er meer dan 100 en ze kunnen tot wel 30 leden hebben. Deze amateurbands trekken tijdens vastenavond door de stad en spelen in de verschillende cafés hun versie van de verschillende Bergse vastenavendliedjes.
De liederen in de Bergse vastenavend moeten bovendien altijd het ritme van een mars hebben en de polonaise wordt niet gedaan. Hoe “dans” je wel? De Bergenaren bewegen met hun heupen en zwaaien hun armen in de lucht terwijl ze een beweging maken alsof ze een lamp uit een fitting draaien. Yep, echt! Ook kun je als groep gezellige de armen in elkaar haken en in lange slierten achter de bandjes op straat aan “dweilen”.
Carnavalskleding in Krabbegat
Als je denkt dat we alle eigenaardigheden nu gehad hebben: nope! Want waar komen toch die lampenkappen en oudbollige jurken vandaan? In tegenstelling tot carnavalskostuums vol pracht en praal, worden in Krabbegat juist oude spullen gedragen en gaat men voor een zelfgemaakte outfit. Bij de heren is de basis een boerenkiel en bij de dames een (nep)bontjas en een rok. Daarnaast ontbreken nooit een stuk gordijn/vitrage om de nek of het middel en een rode zakdoek, met de knoop naar voren en de punt naar achteren.
Het dragen van oude kleding en vitrage stamt uit de periode van vlak na de Tweede Wereldoorlog. Men had niets in huis om carnaval mee te vieren en gebruikte dus oude spullen. Kijk daarom niet raar op van mensen die ieder jaar een nieuw hoofddeksel dragen, zoals een compleet werkende, oude lampenkap of vogelkooitjes met een bukkum (bokking/gerookte haring) erin 😉
Ook wordt er ieder jaar een beeldje uitgebracht dat om de nek gehangen kan worden. Dit “veldteken” symboliseert altijd het huidige motto, dat bekend wordt gemaakt op Ellef Ellef. Veel mensen hebben daarnaast een Krab op hun kleding gespeld of hebben een ketting met een Krab om hun nek hangen.
Ellef-ellef in Krabbegat
Op Ellef-ellef begint de vergadering van de Boerenploeg, het gevolg van de Prins. Men verzamelt in Hotel De Draak, waar in de Sint Maartenschouw de aardappelloof wordt verbrand. Daarna begeeft de Boerenploeg zich naar het evenementencomplex de Stoelemat om de prins en zijn gevolg te verkiezen en nieuwe leden tot de Stichting Vastenavend toe te laten.
Vervolgens begeeft het gezelschap zich naar het beeld “De Geit van Mie D’n Os”. Volgens een legende zou een zekere Mie Verbiest een geitje hebben gehad dat per ongeluk in het prikkeldraad terechtkwam en zo een stuk van haar uier verloor. Het liedje dat hierover gemaakt werd, dient als een volksliedje tijdens de Bergste vastenavend. Ze zingen het liedje traditioneel bij het beeld van de geit.
Na het bekendmaken van het motto aan alle bij het beeld verzamelde krabben, wordt “de Kale N’Eed” afgelegd. Hierbij spreekt de Gròòtste Boer het geitje toe, om zo de vastenavend in te luiden. Ook de prins houdt een toespraak aan zijn volk en daarna wordt nog de Zevensprong gedaan.
Bekende figuren in Krabbegat
Zoals je al kunt lezen: Krabbegat kent verschillende figuren. De verschillende personages worden op Ellef Ellef aan het publiek voorgesteld. Ze zijn dan echter nog niet gekleed in hun kostuum, maar dragen een boerenkiel en een Zuidwester. Pas vanaf de intocht en tot de sluiting worden de echte kostuums gedragen, maar deze moeten daarna gauw weer uitgetrokken worden 😉
Dit zijn de bekende figuren die je tegenkomt in Krabbegat:
Prins Wannes d’n Derde
De prins/Hoogheid neemt als leider van Krabbegat de hoofdrol in het vastenavend vieren voor zijn rekening. Hij dient de krabben te leiden in de Vastenavendviering. De prins ontvangt tijdens de vastenavend de sleutel van de stad en is daarmee het hoogste gezag in de stad.
Iedere prins kiest na zijn verkiezing de naam die hij wil dragen. Prins Wannes d’n Derde is sinds 2021 heerser in Krabbegat en hij blijft langer prins dan één jaar. De vorige prins heerste veertien jaar.
Zijn gevolg wordt steevast De Boerenploeg genoemd en deze club bestaat uit:
De Nar
De Nar, die door de prins benoemd wordt, is binnen het gevolg de diender van de prins en het meest vrij om te doen wat hij zelf wil. Daarom voert de Nar vaak rare capriolen uit. De Nar wordt dan ook meestal afgebeeld als de enigszins domme, maar goedhartige dienaar van de prins.
Steketee
Steketee is een verwijzing naar de vroegere hoofdagent van de politie, Marinus Steketee (1848-1934), die erg bekend werd. Terwijl de prins, Nar en Gròòtste Boer (zie hieronder) al vóór de Tweede Wereldoorlog hun intrede hadden gedaan, zag Steketee pas in 1949 het levenslicht. Als hoofd van de vastenavend-politie, moet Steketee ervoor zorgen dat de vastenavend leuk blijft.
De Gròòtste Boer
De Gròòtste Boer is de vertegenwoordiger van alle Krabben tijdens de vastenavend en het hoofd van de Boerenploeg. De Gròòtste Boer stelt de regels op waaraan Krabben zich tijdens de vastenavend moeten houden en ook moet hij de prins tijdens de intocht inlichten over de gebeurtenissen in Krabbegat tijdens het afgelopen jaar. Dit doet hij tijdens het zogenaamde “Pratje op ’t Biljart” (Praatje op het Biljart).
De Dweilploeg
Tijdens de intocht en de optocht verschijnt de Dweilploeg, die bestaat uit vier boeren, steevast met een wagen met een eigen thema. Vrouwelijke toeschouwers worden uit het publiek geselecteerd waarna ze op de wagen worden betrokken bij een ludieke act. Bij de Boerenmaaltijd presenteert de Ploeg een lied of act en ook op andere momenten verschijnen ze met ludieke presentaties.
Wana
Wana is “de heks van Reimerswaal”, een verwijzing naar het folkloreverhaal Jan Zonder Vrees. Niet ieder jaar wordt er iemand gevraagd om Wana uit te beelden. Ze wordt slechts soms vertolkt tijdens de kindervastenavend. Ook staat er gedurende de vastenavend een groot beeld van de heks op de Grote Markt. Het speelt een grote rol bij het Vallen van de Kraai, het slot van de vastenavond op dinsdagavond.
De Peperbus
De Peperbus is een oude toren in Bergen op Zoom (de klokkentoren van de Sint-Gertrudiskerk) die graag meedoet met de vastenavend. Sinds 1974 wordt tijdens de vastenavend de klokkentoren van de Peperbus voorzien van een gezicht en een masker, boerenkiel en armen. Tijdens de kindervastenavend kan de kloktoren bovendien spreken en gebeurt er regelmatig iets geks.
Neuzebal
Tijdens het Neuzebal, dat drie weken voor de echte vastenavend wordt gevierd, wordt het vastenavendsliedje door de prins bekendgemaakt. De naam van het bal verwijst naar de neuzen, die vroeger werden verkocht als toegangskaarten.
Op deze manier werd de vermakelijkheidsbelasting ontweken. Sindsdien is het gebruikelijk om een feestneus op te zetten tijdens het Neuzebal. Na het Neuzebal wordt er in Krabbegat íeder weekend tot Aswoensdag Vastenavend gevierd.
Intocht: de start
Op de zaterdag van de vastenavend komt de prins met de Blauwe Schuit aan op het station van Bergen op Zoom. Na enkele mortierschoten stapt de prins samen met de nar in de speciaal voor hen vervaardigde wagen, waarna zij in een kleine optocht naar de Bergse Grote Markt vertrekken.
Bij het Stadhuis op de Grote Markt krijgt de prins vervolgens de sleutel van de stad overhandigd. Daarna presenteert de Gròòtste Boer de Ellef Gebooie (Elf Geboden), ook wel de elf regels van het vastenavend. De prins en zijn gevolg begeven zich hierna naar Hotel de Draak, waar de boerenploeg samenkomt met de gemeenteraad.
Overige evenementen in Krabbegat
Op zondagmiddag wordt het Dweilbendfestival gehouden. Tijdens dit festival wordt door de verschillende dweilbandjes gestreden om wie de beste muzikale act weet neer te zetten.
De maandagmiddag van de vastenavend is speciaal voor de kinderen bedoeld en de Prins en zijn gevolg voeren dan een toneelstuk op. Bijzonder is dat tijdens deze voorstelling de Peperbus de toeschouwers op de Grote Markt toespreekt.
Op maandagavond worden er in verschillende straten van Bergen op Zoom sketches opgevoerd. Deze spelen vaak in op het motto van de vastenavend of op actuele gebeurtenissen.
Op dinsdagavond wordt de vastenavend afgesloten met een laatste grote evenement. Hierbij worden verschillende acts opgevoerd waarna de prins de stadssleutel moet teruggeven aan de burgemeester.
Na de sluiting gaat de prins naar het beeld van Wana, dat na de intocht op de Grote Markt is gezet. Na het lossen van drie schoten laat de prins de kraai, die op het beeld van Wana staat, omvallen. Met deze symbolische dood van de kraai is het einde van de vastenavend ingeluid. Daarvoor doen alle aanwezigen nog één keer de Zevensprong.
De grote optocht van het Krabbegat
Op de laatste dag van de vastenavend, dinsdagmiddag, wordt één van de grootste carnavalsoptochten van Nederland gehouden. Bouwclubs uit Bergen op Zoom en omliggende dorpen presenteren tijdens deze optocht hun metershoge wagens, die ból staan van verwijzingen naar de Bergse vastenavend. Ook lopen er veel kleinere groepjes en dweilbands mee in de optocht. Een waar spektakel!
Krabbegat 2023
Vastenavend in Krabbegat wordt in 2023 gevierd van zaterdag 18 t/m dinsdag 21 februari.
Feestvieren in Krabbegat?
Vastenavend heeft enigszins het karakter van een ‘besloten feest’, maar in de praktijk zijn mensen van buiten Bergen op Zoom natuurlijk zéker welkom tijdens vastenavend. Probeer je in ieder geval aan te passen aan de Bergse tradities en gewoontes en vraag bij twijfel altijd raad bij een échte Krab 😉
Meer nog dan in andere Brabantse carnavalssteden, staat geschiedenis en traditie hier hoog in het vaandel, mocht je dat nog niet doorhebben… 😉 Agge mar leut et!
Bekijk in onze carnavalsagenda welke grote carnavalsevents je allemaal kunt bezoeken.